انواع متغیر پژوهش

انواع متغیرهای پژوهش را براساس ماهیت مقادیر و نقشی که در یک مدل مفهومی پژوهش به عهده دارند، می‌توان دسته‌بندی کرد. متغیرها براساس ماهیت مقادیر به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می‌شوند. براساس نقش و الگوی روابط نیز به متغیرهای مستقل، وابسته، میانجی، تعدیلگر، مداخله‌گر و کنترل تقسیم می‌شوند.

متغیر هر صفت قابل اندازه‌گیری است که از یک فرد به فرد دیگر متفاوت باشد. به منظور روشنتر شدن مبحث متغیرها، بویژه در پژوهش‌های توصیفی، تعریف جامعه آماری را مورد نظر قرار می‌دهیم. در تعریف جامعه آماری به این نکته اشاره می‌شود که افراد جامعه حداقل دارای یک صفت مشترک هستند. با توجه به این تعریف، هر صفت دیگری که از یک فرد به فرد دیگر جامعه تغییر کند را متغیر می‌نامیم. بنابراین متغیرها عبارتند از ویژگی‌های افراد، اشیاء، واحدها و غیره.

مطالعه کنید: مرور سیستماتیک

متغیرها می‌توانند کمی یا کیفی باشند. از جمله مقادیر کمی می‌توان قد، وزن، بهره هوشی و امثال آن را نام برد. از جمله متغیرهای کیفی می‌توان به رضایت، وفاداری و … اشاره کرد. در این مقاله کوشش شده است تا انواع متغیرهای پژوهش تشریح شود.

مطالعه کنید: اندازه اثر

تعریف متغیر پژوهش Research Variable

عنصر تعیین کننده در یک پژوهش است. متغیر کلمه ای است که اغلب در کارهای تحقیقاتی پژوهشی استفاده می شود. تعریف و شناسایی متغیرهای پژوهش در ابتدای طراحی طرح های تحقیقاتی ضروری است. بنابراین لازم است که پژوهشگران تازه کار درباره این اصطلاح و مفاهیم مربوط به آن آگاهی داشته باشند.

مطالعه کنید: سنتزپژوهی

متغیر ویژگی یا خصیصه ای است که در یک مطالعه تغییر می کند یا تغییر نمی کند. همانطورکه از نام آن پیداست، چیزی است که متغیر و گوناگون است. برای مثال وزن، قد، سطح اضطراب، درآمد، دمای بدن، جنسیت، رفتار و غیره باشد. متغیر گروه بندی منطقی از ویژگی هاست.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت آموزشی

هر یک از این ویژگی ها و خصوصیات از فردی به فرد دیگر متفاوت است. ویژگی ها می تواند ویژگی های جمعیت شناختی، فیزیکی یا اجتماعی برای مثال دین، ​​درآمد، شغل، دما، رطوبت، زبان، تغذیه، مد و غیره باشد که متغیر پژوهش ما را تشکیل می دهند.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت منابع انسانی

برخی از متغیرها کاملاً مشخص و روشن هستند مانند جنسیت، تاریخ تولد، انواع گروه خون و غیره؛ در حالیکه برخی دیگر بطور قابل توجهی انتزاعی و مبهم هستند مانند دین، فرهنگ، شغل و غیره.

مطالعه کنید: فراترکیب

ویژگی ها یا خصیصه ها( Attributes)، صفات یا خصوصیاتی هستند که یک شی را توصیف می کنند. به عنوان مثال اگر جنسیت یک متغیر باشد، زن و مرد ویژگی های آن هستند. اگر محل اقامت متغیر باشد، شهر، شهرستان، روستا، محله ویژگی های آن هستند. بنابراین ویژگی های محل اقامت متغیری است که محل سکونت یک فرد را توصیف می کنند.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت ورزشی

یک مثال تجربی:

اگر مطالعه ای در حال بررسی تفاوت های زن و مرد باشد، جنسیت یک متغیر خواهد بود که ویژگی های آن زن و مرد است. اگر یک مطالعه فقط دارای آزمودنی های زن باشد، جنسیت متغیر نخواهد بود، زیرا فقط زنان وجود دارد. اگر در یک مطالعه جامعه مردان و زنان به عنوان افراد مورد مطالعه باشند، اما قرار نیست به تفاوت بین زن و مرد بپردازد و آنها را مقایسه کند، جنسیت در آن مطالعه متغیر نخواهد بود.

مطالعه کنید: تحلیل استواری

مثال دیگر:

اگر یک مطالعه سه رژیم غذایی مختلف را مقایسه کند، اما هر 3 رژیم غذایی را از نظر میزان سدیم یکسان نگه داریم، سدیم در آن مطالعه متغیر نیست، بلکه ثابت است. سایر ویژگی های رژیم های غذایی مثل میزان کالری یا کربوهیدرات یا چربی متغیرهای مورد توجه هستند.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت

برای محقق مهم است که بداند متغیرهای پژوهش او چیست. بنابراین تعیین متغیرها برای توضیح دقیق رابطه بین متغیرها مهم است. تعداد متغیرهایی که می توانند اندازه گیری شوند محدودیتی ندارند، هر چند هرچه متغیرهای پژوهش بیشتر باشد، مطالعه پیچیده تر و تجزیه و تحلیل آماری پیچیده تر است. بعلاوه هرچه فهرست متغیرها طولانی تر باشد، مدت زمان بیشتری برای جمع آوری داده ها لازم است.

مطالعه کنید: متغیر مداخله گر

انواع متغیر براساس ماهیت مقادیر

متغیرها براساس ماهیت مقادیر به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• متغیرهای کیفی
• متغیرهای کمی

مطالعه کنید: فرضیه

مقادیر متغیرها می‌تواند مقوله‌ای (Categorical) باشد، مانند رنگ چشم یا جنسیت، یا اینکه کمی باشد مانند طول، قد، وزن و بهره هوشی. بدین‌سان متغیرها را می‌توان به دو دسته: مقوله‌ای و عددی (Numerical) تقسیم کرد. به عبارت دیگر از این دودسته متغیر می‌توان تحت عنوان متغیرهای کیفی و کمی یاد کرد. برای درک بهتر انواع مقیاس اندازه‌گیری متغیرها را مطالعه کنید.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت منابع انسانی

در واقع در مطالعات مدیریت و علوم اجتماعی ماهیت کیفی دارند. با این وجود پژوهشگران این حوزه در کشور بسیار علاقه‌مند هستند تا با این متغیرها به شیوه کمی برخورد کنند. برای این منظور با استفاده از پرسشنامه طیف لیکرت داده‌ها را گردآوری کرده و مقوله‌هایی که ماهیت کیفی دارند را به صورت کمی تحلیل می‌کنند.

مطالعه کنید: رساله دکتری

انواع متغیرها

انواع مختلفی از متغیرها در پژوهش وجود دارد و تأثیر آنها در مطالعه متفاوت است. با توجه به رشته های تخصصی، نوع کاربرد، ماهیت مفهوم؛ انواع مختلفی از متغیرها وجود دارد. در زیر تنها به متداول ترین آن خواهیم پرداخت.

مطالعه کنید: نوشتن پروپوزال

متغیرهای مستقل و وابسته (Independent variables / Dependent variables )

متغیرهای وابسته و مستقل، متغیر های اساسی پژوهش هستند که باید در ابتدای تحقیق آن ها را مشخص کند. هر گاه متغیری بر عوامل دیگر اثر بگذارد به آن متغیر مستقل می گویند و هر گاه متغیری از عوامل دیگر اثر بپذیرد به آن متغیر وابسته می گویند. متغیر مستقل مقدم و پیشین است و متغیر وابسته نتیجه آن است.

مطالعه کنید: نمونه گیری تصادفی طبقه ای

مثال

عنوان مطالعه: مطالعه تاثیر سبک شناختی و میزان تجربه بر رفتار اطلاع یابی کاربران

در این مطالعه سبک های شناختی متغیر مستقل و رفتار اطلاع یابی پژوهشگران متغیر وابسته است. یعنی سبک های شناختی و میزان تجربه کاربران چه تاثیری بر رفتار اطلاع یابی آنان می گذارد.

مطالعه کنید: تحقیق پیمایشی

مثال دیگر

عنوان مطالعه: تأثیر خمیر دندان جدید (YummyTooth) بر بروز پوسیدگی در کودکان.

 به گروه آزمایش خمیر دندان YummyTooth داده شد، در حالی که به گروه کنترل خمیر دندانی فاقد ماده YummyTooth داده شد. افراد سه بار در روز مسواک می زدند. بعد از شش ماه، قرار ملاقات های دندانپزشکی تعیین شد و تعداد پوسیدگی های دندانی موجود در هر کودک مشاهده می شود. در این مطالعه، خمیر دندان متغیر مستقل و تعداد پوسیدگی دندان متغیر وابسته است.

مطالعه کنید: دفاع پایان نامه

تمرین: تعدادی از پژوهش های حوزه خود را انتخاب کنید و متغیرهای اساسی آن را مشخص کنید.

متغیر کنترلی (control variables)

متغیری است که به شیوه ای در پژوهش کنترل می شود. به عبارتی متغیرهایی که در طول آزمایش ثابت نگه داشته می شوند.

مطالعه کنید: تحقیقات کیفی

برای مثال

دما و نور در اتاق گیاهان  و حجم آبی که به هر گیاه داده می شود کنترل و ثابت می شود.

متغیر بیرونی (extraneous variables) / متغیر مخدوش کننده (confounding variables)یا متغیر مداخله گر( (intervening variables)

گاهی اوقات اتفاق می افتد که پس از اتمام مطالعه تعجب می کنیم که نتیجه واقعی آن چیزی نیست که انتظار داشتیم. علی رغم انجام تمام اقدامات احتمالی، نتیجه غیرمنتظره است. این به دلیل متغیرهای بیرونی است. متغیرهایی که ممکن است نتایج تحقیق را تحت تأثیر قرار دهند و در مطالعه به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته اند به عنوان متغیرهای بیرونی نامیده می شوند.

مطالعه کنید: روش دلفی

متغیرهای بیرونی در همه مطالعات وجود دارد و می تواند بر متغیرهای اساسی و ارتباط بین این متغیرها تأثیر بگذارد و می توانند مخدوش کننده یا مداخله گر باشند.  به عبارتی این متغیرها ممکن است روی نتایج تحقیق یا روی تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثر بگذارد، اما محقق نمی تواند آن را مشاهده یا اندازه گیری کند. این متغیر در جریان تحقیق مشخص می شود. این متغیرها در آغاز تحقیق حضورشان مورد غفلت محقق قرار می گیرد و نقش مهمی دارند و ممکن است باعث شوند تحقیق را از ابتدا طراحی کنیم.

مطالعه کنید: روش تحقیق

به عنوان مثال، دانش و آگاهی دختران به حفظ بهداشت قاعدگی کمک می کند. در اینجا، انگیزه، مادر و دوستان، رسانه های جمعی، برخی از متغیرهای مداخله گری هستند که ممکن است در حفظ بهداشت قاعدگی نیز کمک کنند. بنابراین، اگر این عوامل مورد توجه قرار نگیرد، دانستن علت اصلی واقعاً غیرممکن است. متغیر مداخله گر اندازه گیری نمی شود بلکه باید مدنظر محقق قرار گیرد تا تفسیرهای و استنباط های درستی از نتایج تحقیق بدست آورد.

مطالعه کنید: انجام پروپوزال فوری

متغیر میانجی یا تعدیل کننده (moderator variables)

متغیری است که روی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته از طریق تعدیل تاثیر متغیر مداخله گر اثر می گذارد. برخلاف متغیرهای بیرونی یا مخدوش کننده، محقق متغیرهای میانجی یا تعدیل کننده را اندازه گیری و لحاظ می کند. نمونه معمول و رایج متغیرهای تعدیل کننده شامل سن، جنس، فرهنگ و سایر متغیرهای جمعیت شناختی یا دموگرافیک است که محقق اندازه گیری کرده و در تجزیه و تحلیل خود لحاظ می کند.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت دولتی

مثال:

عنوان مطالعه تاثیر ساعت مطالعه در افزایش نمره امتحان دانشجویان

در این مطالعه رابطه بین “ساعت مطالعه” به عنوان (متغیر مستقل) و “نمره امتحان” به عنوان (متغیر وابسته) را ترسیم می کند. حال با افزودن یک متغیر تعدیل کننده، چارچوب را گسترش می دهیم.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت بازرگانی

در این مثال، انتظار داریم که هرچه میزان ساعت های مطالعه دانشجو بیشتر باشد نمره امتحان او بیشتر شود.

اکنون محقق متغیر ضریب هوشی یا ای کیو را به عنوان متغیر میانجی اضافه می کند.  در واقع انتظار داریم “ضریب هوشی” تأثیری میزان ساعات مطالعه و  نمره امتحان داشته باشد.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت کارآفرینی

آزمودنی با ضریب هوشی 120. دانش آموزی با این ضریب هوشی پس از فقط 15 ساعت مطالعه به نمره عالی می رسد. آزمودنی با ضریب هوشی 150 پس از فقط 5 ساعت مطالعه به نموره عالی می رسد. هرچه ضریب هوشی بالاتر باشد ، دانشجو به ساعات کمتری برای تمطالعه نیاز دارد تا نمره 100٪ کسب کند.

به طور خلاصه، متغیر تعدیل کننده چیزی است که با افزایش یا کاهش مقدار آن، رابطه علت و معلولی را بین دو متغیر تغییر می دهد.

مطالعه کنید: انجام پایان نامه مدیریت گردشگری

متغیرهای جمعیت شناختی

متغیرهای جمعیت شناختی ویژگی ها یا ویژگی های افراد است که برای توصیف نمونه جمع آوری می شود. به آنها ویژگی های نمونه نیز گفته می شود. این بدان معنی است که این متغیرها نمونه مطالعه را توصیف می کنند و تعیین می کنند که نمونه ها نماینده جمعیت مورد نظر هستند. اگرچه نمی توان متغیرهای جمعیت شناختی را دستکاری کرد ، محققان می توانند روابط بین متغیرهای جمعیت شناختی و متغیرهای موجود را بررسی کنند. متغیرهای جمعیتی سن، جنس، شغل، وضعیت تأهل، درآمد و غیره هستند.