تحلیل عاملی تاییدی (Confirmatory Factor Analysis) روشی است که نشان می‌دهد چه میزان گویه‌های سنجش یک سازه به درستی انتخاب شده‌اند. در واقع در این روش مشخص می‌شود آیا سوالاتی که در یک پرسشنامه برای سنجش هر عامل انتخاب شده است مناسب می‌باشد یا خیر. بنابراین تحلیل عاملی تائیدی یک ابزار سنجش روایی پرسشنامه است و به روایی سازه یا مدل اندازه گیری نیز موسوم است.
مطالعه کنید: پرسشنامه محقق ساخته
پیشینه
اولین کار درباره تحلیل عاملی حدود ۱۰۰ سال پیش توسط روانشناسی به نام اسپیرمن (۱۹۴۰)انجام گرفت، که به طور کلی ((پدر)) این روش شناخته شده است. بعد از او پیرسن (۱۹۰۱)، روش((محورهای اصلی )) را پیشنهاد داد و هتلینگ (۱۹۳۳ ) آن را به طور کاملتری گسترش داد. بسیاری ازکارهای اولیه در تحلیل عاملی، یعنی در طول سال های ۱۹۰۰ تا ۱۹۳۰، به کاربرد مدل اسپیرمن در بسیاری از مسایل عملی و بررسی شرایط مناسب برای استفاده از آن مدل اختصاص پیدا کرده است.
مطالعه کنید: پایایی پرسشنامه
در طول این دوره علاوه بر خود اسپیرمن، محققان دیگری مانند سیریل برت هلیزینگر، کلی، پیرسن و تامسون، کمک های زیادی به نظریه تحلیل عاملی کرده اند. امروزه روش تحلیل عاملی از جمله روش های تحلیل آماری است که در آن بطور زیادی از شاخه های علوم مانند روانشناسی، جامعه شناسی، مدیریت، جغرافیا، برنامه ریزی شهری و… استفاده می شود.
مطالعه کنید: تعریف مفهومی و عملیاتی
تحلیل عاملی تاییدی چیست؟
تحلیل عاملی تاییدی اساسا یک روش آزمون فرضیه است و زمانی استفاده می شود که محقق ارتباطات شاخص ها (عوامل) با سوالات (گویه ها) را فرضیه سازی کرده و می خواهد داده ها را برای ساختار از قبل تعیین شده بسنجد. بدین صورت که مجموعه گویه های هر عامل یا شاخص (factor)، منحصرا بعد مربوط به خود را اندازه گیری می کنند.
مطالعه کنید: روایی صوری
تحلیل عاملی چیست؟
تحلیل عاملی راهی برای کار با حجم زیادی از داده‌ها و خلاصه کردن آنها به مجموعه‌ای کوچک‌تر از داده‌ها است که مدیریت کردن آنها راحت‌تر و قابل فهم‌تر است. تحلیل عاملی روشی برای پیدا کردن الگوهای پنهان است و نشان می‌دهد الگوها چه‌طور هم‌پوشانی دارند و کدام ویژگی‌ها در الگوهای چندگانه مشاهده می‌شوند. از این روش هم چنین برای ایجاد مجموعه‌ای از متغیرهای مشابه استفاده می‌شود که به آنها ابعاد می‌گویند. تحلیل عاملی تأییدی می‌تواند در طراحی ابزار سنجش در زمینه‌های مختلفی از جمله سنجش رضایت، رویکردهای سلامت و پرسشنامه خدمات مشتری استفاده شود.
مطالعه کنید: فیش برداری
عامل (factor) به مجموعه‌ای از داده‌های مشاهده‌شده اطلاق می‌شود که به طور مستقیم قابل اندازه‌گیری نیستند ولی دارای الگوهای مشابهی در مقادیر خود هستند. عامل‌ها توسط متغیرهای آشکار اندازه‌گیری می‌شوند . عامل‌ها بر حسب بارهای عاملی یا مقدار پراکندگی در داده‌ها را که می‌توانند تبیین کنند مورد بررسی قرار می‌گیرند.
مطالعه کنید: پیشینه پژوهش
انواع تحلیل عامـلی
بطور کلی تحلیل عاملی (Factor Analysis) جهت پی بردن به متغیرهای زیر بنایی یک پدیده یا اطمینان از گویه‌های سنجش عوامل استفاده می‌شود. داده‌های اولیه برای فاکتور آنالیز، ماتریس همبستگی بین متغیرها است. در این روش، متغیرهای وابسته وجود ندارد و هدف بررسی روابط متغیرهای پنهان نیست. بلکه هدف بررسی و تعیین رابطه متغیر پنهان و آشکار است.
مطالعه کنید: تحقیق کتابخانه ای
به طور کلی فاکتور آنالیز دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
. تحلیل عاملی تاییدی
. تحلیل عاملی اکتشافی
مطالعه کنید: ابزارهای گردآوری اطلاعات
تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) : اگر تعدادی گویه وجود داشته باشد و بخواهید این گویه‌ها را در چند عامل بزرگتر دسته بندی کنید از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده می‌شود. برای مثال بعد از یک تحقیق کیفی گویه‌هایی که ار مصاحبه‌ها استخراج شده است را با فاکتور آنالیز اکتشافی خوشه‌بندی می‌کنند.
مطالعه کنید: گردآوری داده ها در پژوهش کیفی
تحلیل عاملی تاییدی (CFA) : در فاکتور آنالیز تائیدی هدف اطمینان از بک ساختار عاملی منظم است. وقتی شما برای عوامل اصلی تحقیق خود گویه هایی را شناسایی کرده اید برای اطمینان از ساختار عاملی موجود از تحلیل عاملی تائیدی استفاده می‌شود.
مطالعه کنید: نمونه گیری نظری
مراحل تحلیل عاملی تأییدی
1. مشخص کردن یک مدل مناسب بر اساس ادبیات پژوهشی موضوع تحقیق یا مدل بدست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی
2. آماده سازی داده‌ها شامل تعریف متغیرها در spss
مطالعه کنید: مطالعه موردی
3. پاکسازی داده ها از داده های پرت و داده‌های گمشده
4. اجرای تحلیل عاملی تاییدی
5. اجرای تغییرات برای بهبود مدل
6. ارائه مدل و تفسیر روابط دورن ساختاری
مطالعه کنید: گراندد تئوری
مفروضات تحلیل عامل تاییدی
مفروضات یک تحلیل عامل تاییدی شامل نرمال بودن چند متغیره، اندازه نمونه کافی (n>200)، مشخصات مدل پیشینی صحیح، و داده ها باید از یک نمونه تصادفی به دست آیند. بنابراین تحلیل عامل تاییدی می تواند تحت تأثیر قرار گیرد:
. آزمون فرضیه تحقیق
. نیاز به اندازه نمونه کافی (به عنوان مثال، ۵-۱۵مورد در هر برآورد پارامتر)
مطالعه کنید: پدیدارشناسی
. ابزار اندازه گیری
. نرمال بودن چند متغیره
. شناسایی پارامتر
. نقاط پرت
. داده های از دست رفته
. تفسیر شاخص های برازش مدل
مطالعه کنید: اشباع نظری
فرآیند اجرایی تحلیل عامل تاییدی
یک رویکرد پیشنهادی برای تحلیل عامل تاییدی از طریق فرآیند زیر انجام می شود:
. تئوری و ادبیات تحقیق مربوطه را برای پشتیبانی از مشخصات مدل مرور کنید
. یک مدل را مشخص کنید (به عنوان مثال، نمودار، معادلات)
مطالعه کنید: مصاحبه
. مدل را تعیین کنید (به عنوان مثال، اگر بتوان مقادیر منحصر به فردی را برای تخمین پارامتر پیدا کرد؛ تعداد درجه آزادی، برای تست مدل مثبت است)
. جمع آوری داده ها
. انجام تجزیه و تحلیل آماری توصیفی اولیه (به عنوان مثال، مقیاس بندی، داده های از دست رفته، مسائل همخطی، تشخیص داده های پرت)
. برآورد پارامترها در مدل
. ارزیابی تناسب مدل
. ارائه و تفسیر نتایج.
مطالعه کنید: نمونه گیری هدفمند
شرایط انجام تحلیل عاملی تاییدی
برای آن که تحلیل عاملی تاییدی با کیفیتی مطلوب قابل انجام باشد، لازم است شرایط زیر رعایت شوند:
. داده‌های هر شخص یا شیء در نمونه با داده‌های اشخاص و اشیای دیگر مستقل باشد.
مطالعه کنید: پژوهش کاربردی
. حجم نمونه به اندازه کافی بزرگ باشد (حداقل ۵ تا ۲۰ مورد به ازای هر پارامتر حاضر در نمونه).
. داده‌ها دارای توزیع نرمال چندمتغیره باشند.
. داده‌های پرت در مجموعه داده‌ها حضور نداشته باشند.
. مجموعه داده‌ها فاقد داده‌های گمشده باشد.
. هر متغیر پنهان، با حداقل ۴ متغیر نشانگر تببین شده باشد.
. برای متغیرهای پنهان، متغیر آشکار مشترک تعریف نشده باشد. به عنوان مثال اگر سوالات 1 تا 4 پرسشنامه مربوط به متغیر پنهان A هستند دیگر نمی‌توانند به متغیر پنهان دیگری تعلق بگیرند.
مطالعه کنید: استاد مشاور
انواع تحلیل عاملی تائیدی
روش تحلیل عاملی تاییدی خود دو دسته اصلی دارد:
. تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول
. تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم
. تحلیل عاملی تاییدی مرتبه سوم
هریک از این روش‌ها در ادامه تشریح می‌گردد.
مطالعه کنید: روایی پرسشنامه
تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول
در تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول یا First order confirmatory factor analysis رابطه عامل یا عامل‌ها (متغیرهای پنهان) با گویه‌ها (متغیرهای مشاهده‌پذیر) مورد سنجش قرار می‌گیرد. در این روش هیچ‌گونه رابطه‌ای بین متغیرهای پنهان مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. این نوع مدل اندازه‌گیری صرفاً برای اطمینان از آن است که متغیرهای پنهان درست اندازه‌گیری شده‌اند. در فاکتور آنالیز تائیدی مرتبه اول می‌توان رابطه یک عامل با چند گویه یا چندعامل با چند گویه را مورد بررسی قرار داد.
مطالعه کنید: سنتزپژوهی
تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم
در تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم یا Second order confirmatory factor analysis زمانی که یک سازه بزرگ خود از چند متغیر پنهان تشکیل شده باشد، استفاده می‌شود. در این روش علاوه بر بررسی رابطه متغیرهای مشاهده‌پذیر با متغیرهای پنهان، رابطه متغیرهای پنهان با سازه اصلی خود نیز بررسی می‌شود.
مطالعه کنید: قوم نگاری
تحلیل عاملی تاییدی مرتبه سوم
در این روش یک سازه اصلی به چند سازه فرعی تقسیم می‌شود. سازه‌های فرعی خود به چند سازه فرعی دیگر تقسیم می‌شوند. برای سازه‌های سطح آخر تعدادی سوال یا گویه مطرح می‌شود.
مطالعه کنید: روش تحقیق آمیخته
ویژگی های لازم ماتریس همبستگی برای تحلیل عاملی
ماتریس داده هایی که روی آن ها تحلیل عاملی صورت می‌گیرد باید دارای پنج خصیصه زیر باشد:
1. ترکیب ماتریس داده ها: اگر محققی بخواهد ابعاد مشترکی بین چند مقیاس اندازه گیری پیدا کند باید تمام اندازه ها روی نمونه واحدی به دست آمده باشد.
2. حجم نمونه: برای هر متغیر 5 تا 10 نمونه و به طور کلی در مجموع تا حداکثر 300 نمونه توصیه شده است. مثلا اگر منظور پژوهشگر تحلیل عاملی برای 10 متغیر باشد، حداقل باید یک نمونه 50 تایی انتخاب کند.
مطالعه کنید: مدل مفهومی
3. شاخص رابطه: معمول ترین شاخص رابطه ضریب همبستگی است. منظور از ضریب همبستگی، ضریب همبستگی پیرسون است. بدیهی است که مفروضه اصلی در محاسبه این ضریب همبستگی وجود یک توزیع دو متغیری نرمال است.
4. مستقل بودن اندازه گیری: هر نوع وابستگی متغیرها به یکدیگر سبب بالا رفتن همبستگی بین آنها می‌شود و سبب می‌شود که این متغیرها در عامل واحدی ظاهر شود. از جمله مواردی که این وابستگی صورت می‌گیرد موقعی است که از نمرات زیر مقیاس ها و نمره کل مقیاس در تحلیل استفاده شود ( مثلا نمره کل بهره هوشی، نمره کلامی بهره هوشی، نمره کلاسی بهره هوشی تحلیل شود). یا نمرات زیر مقیاس ها ویا نمرات کل باید در تحلیل وارد شود. مقیاس هایی که در آنها بعضی از سوالات یا ماده های آزمون مشترک است نیز وابستگی ایجاد می‌کند.
مطالعه کنید: پرسشنامه طیف لیکرت
خلاصه و جمع‌بندی
تحلیل عاملی تائیدی روشی برای شناخت عامل‌ها و گویه‌های تشکیل دهنده یک سازه اصلی است. اگر پژوهشگر بتواند عوامل و گویه‌هایی برای سنجش آنها شناسایی کند با استفاده از این روش می‌تواند ادعای خود را راستی آزمایی کند. به دیگر سخن فاکتور آنالیز یک روش سنجش روایی ابزار اندازه‌گیری است که گاه با عنوان روایی سازه از آن یاد می‌شود. این روش می‌تواند در سطح سازه‌ها و گویه‌ها یا مرتبه‌های بالاتر انجام شود.