نمونه‌گیری در دسترس (Convenience Sampling) یکی از روش‌های نمونه‌گیری غیرتصادفی است که در بسیاری از تحقیقات علمی به‌ویژه در شرایطی که دسترسی به جامعه آماری دشوار یا محدود است، استفاده می‌شود. این روش به پژوهشگران امکان می‌دهد تا از جمعیت‌هایی که به‌راحتی و با کمترین هزینه قابل دسترسی هستند، نمونه‌گیری کنند. در ادامه به بررسی تعریف، مزایا، معایب و کاربردهای نمونه‌گیری در دسترس پرداخته می‌شود.

تعریف نمونه‌گیری در دسترس

نمونه‌گیری در دسترس به معنای انتخاب نمونه‌هایی از جامعه آماری است که به‌راحتی قابل دسترسی هستند و پژوهشگر می‌تواند بدون مشکل به آن‌ها دسترسی پیدا کند. این روش به‌طور معمول از افرادی که در نزدیکی پژوهشگر هستند یا به‌راحتی قابل تماس و دسترسی می‌باشند، استفاده می‌کند.

مزایای نمونه‌گیری در دسترس

1. سریع و آسان: این روش به پژوهشگران امکان می‌دهد تا به‌سرعت و بدون نیاز به مراحل پیچیده و زمان‌بر، نمونه‌ها را جمع‌آوری کنند.
2. کم هزینه: نمونه‌گیری در دسترس به دلیل نیاز کمتر به منابع و هزینه‌های مالی، یک روش مقرون به‌صرفه است.
3. ساده و کاربردی: این روش به‌ویژه در تحقیقات آزمایشی و اولیه که نیاز به جمع‌آوری داده‌های سریع و آسان دارند، کاربرد دارد.
4. قابلیت اجرا در شرایط محدود: در شرایطی که دسترسی به جامعه آماری دشوار است یا زمان محدودی برای جمع‌آوری داده‌ها وجود دارد، نمونه‌گیری در دسترس یک راه حل مناسب است.

معایب و محدودیت‌های نمونه‌گیری در دسترس

1. تعصبات نمونه‌گیری (Sampling Bias)

توضیح: یکی از بزرگترین معایب نمونه‌گیری در دسترس، تعصبات نمونه‌گیری است. این تعصب ناشی از انتخاب نمونه‌هایی است که به‌راحتی قابل دسترسی هستند و ممکن است نمایانگر کلیت جامعه آماری نباشند. به عبارت دیگر، این نمونه‌ها ممکن است ویژگی‌ها و خصوصیات خاصی داشته باشند که در سایر افراد جامعه آماری مشاهده نمی‌شوند.

مثال:

پژوهشی که تنها از دانشجویان یک دانشگاه خاص برای بررسی نگرش‌های دانشجویی استفاده می‌کند، ممکن است نتایجی به‌دست آورد که نمایانگر نگرش‌های تمامی دانشجویان نباشد.

2. عدم نمایانگر بودن (Lack of Representativeness)

توضیح: نمونه‌گیری در دسترس معمولاً نمی‌تواند به‌طور دقیق نمایانگر کل جامعه آماری باشد. این بدان معناست که نتایج به‌دست‌آمده ممکن است قابلیت تعمیم به تمامی افراد جامعه را نداشته باشند.

مثال:

پژوهشی که از مراجعه‌کنندگان یک مرکز خرید برای بررسی رفتارهای مصرفی استفاده می‌کند، ممکن است نتایجی به‌دست آورد که نمایانگر رفتارهای مصرفی تمامی افراد جامعه نباشد.

3. محدودیت‌های اعتبار علمی (Scientific Validity Constraints)

توضیح: به دلیل تعصبات نمونه‌گیری و عدم نمایانگر بودن، نتایج به‌دست‌آمده از نمونه‌گیری در دسترس ممکن است از اعتبار علمی کمتری برخوردار باشند. این موضوع می‌تواند بر دقت و اعتبار نتایج تحقیق تأثیر منفی بگذارد.

مثال:

پژوهشی که از یک گروه خاص برای بررسی تاثیر یک دارو استفاده می‌کند، ممکن است نتواند نتایج دقیق و معتبری ارائه دهد که قابلیت تعمیم به تمامی بیماران را داشته باشد.

4. احتمال انتخاب نمونه‌های همگن (Homogeneous Samples)

توضیح: نمونه‌هایی که به‌راحتی قابل دسترسی هستند ممکن است ویژگی‌های مشابهی داشته باشند و تنوع کمی را نشان دهند. این امر می‌تواند به کاهش دقت و اعتبار نتایج منجر شود و نتایج به‌دست‌آمده ممکن است نتوانند تمامی جوانب موضوع را پوشش دهند.

مثال:

پژوهشی که تنها از همکاران یک دفتر برای بررسی رضایت شغلی استفاده می‌کند، ممکن است نتواند دیدگاه‌های مختلف و متنوعی از سایر دفاتر را در بر گیرد.

5. احتمال تأثیرگذاری شرایط محیطی (Environmental Influences)

توضیح: نمونه‌گیری در دسترس ممکن است تحت تأثیر شرایط محیطی و زمانی قرار گیرد. این شرایط می‌توانند بر روی نتایج تحقیق تأثیر بگذارند و نتایج غیرواقعی و غیردقیق ایجاد کنند.

مثال:

پژوهشی که از افراد در یک پارک عمومی برای بررسی نگرش‌های محیط‌زیستی استفاده می‌کند، ممکن است تحت تأثیر شرایط آب و هوایی یا فصلی قرار گیرد و نتایج متفاوتی نسبت به سایر زمان‌ها و مکان‌ها ارائه دهد.

نتیجه‌گیری

نمونه‌گیری در دسترس یکی از روش‌های نمونه‌گیری غیرتصادفی است که به پژوهشگران امکان می‌دهد تا به‌سرعت و با کمترین هزینه داده‌های مورد نیاز را جمع‌آوری کنند. این روش به‌ویژه در تحقیقات آزمایشی و اولیه، مطالعات دانشجویی، تحقیقات بازار و بازاریابی و تحقیقات اجتماعی کاربرد دارد. با این حال، باید به محدودیت‌ها و معایب این روش نیز توجه داشت و از آن در شرایطی استفاده کرد که نتایج به‌دست‌آمده بتوانند پاسخگوی نیازهای تحقیق باشند. به‌طور کلی، نمونه‌گیری در دسترس به‌عنوان یک ابزار کاربردی در تحقیقات علمی می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا با جمع‌آوری داده‌های سریع و آسان به تحلیل موضوعات مختلف بپردازند و به نتایج مفیدی دست یابند.