فرضیه

برای نوشتن فرضیه، ابتدا لیست اهداف ویژه پژوهش را مقابل خود قرار دهید. از بین این اهداف باید برای آن­هایی که در مورد کشف ارتباط بین متغیرها است، فرضیه بنویسید. برای نوشتن فرضیات، حتما به ویژگی­‌های یک فرضیه خوب توجه کنید.

مثال

هدف اصلی:

• بررسی مقایسه­‌ای کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه و دانشجویان غیر خوابگاهی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران در سال 1402

اهداف ویژه:

1. تعیین مشخصات دموگرافیک دانشجویان ساکن خوابگاه
2. تعیین مشخصات دموگرافیک دانشجویان غیر خوابگاهی
3. تعیین کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه
4. تعیین کیفیت زندگی دانشجویان غیر خوابگاهی
5. تعیین ارتباط بین مشخصات دموگرافیک و کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه
6. تعیین ارتباط بین مشخصات دموگرافیک و کیفیت زندگی دانشجویان غیر خوابگاهی
7. مقایسه کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه و دانشجویان غیر خوابگاهی

مطالعه کنید: رساله دکتری

در این مثال برای اهداف شماره­‌ی یک تا پنج باید سوال و برای اهداف پنج، شش و هفت باید به صورت زیر فرضیه نوشته شود:

1. بین مشخصات دموگرافیک و کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه ارتباط وجود دارد.
2. بین مشخصات دموگرافیک و کیفیت زندگی دانشجویان غیر خوابگاهی ارتباط وجود دارد.
3. کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه و کیفیت زندگی دانشجویان غیر خوابگاهی باهم متفاوت است.

یا کیفیت زندگی دانشجویان ساکن خوابگاه از کیفیت زندگی دانشجویان غیر خوابگاهی پایین­تر است.

آزمون فرضیه

هر فرضیه برای کسب اعتبار الزاماً باید فرایند عرضه بر واقعیات عینی متناسب را پشت سر بگذارد و با آزمون های تجربی مکرر محک بخورد . رویارویی با واقعیت های طبیعی و اجتماعی با میانجیگری روش ها و ابزارهای مناسبی صورت می پذیرد ؛برای مثال ، در مطالعات اجتماعی تجربی ، پژوهشگر با ثبت دقیق رفتار اجتماعی مورد نظر همچون طلاق  ، علل محتمل و معقول آن مثلاً سوء معاشرت همسر در تحلیل های علّی ، آثار و نتایج محقق یا محتمل آن مثلاً افت تحصیلی فرزندان یا افزایش استعداد بزه آنان در نتیجه ی طلاق والدین در تحلیل های کارکردی، میزان همبستگی این دو غالباً به زبان کمی و آماری  ، و نیز بررسی عوامل جانبی دخیل و شروط تقویت کننده یا تضعیف کننده ی احتمال وقوع ، می تواند از رهگذر این سلوک علمی -به طور مستند و -موجه در خصوص وجود یا عدم وجود اصل رابطه و میزان شدت و ضعف آن قضاوت نماید و بدین وسیله ، میزان اعتبار فرضیه ی اولیه ی خویش را برآورد کند . بدیهی است که ارتباط میان آنها از سه صورت خارج نیست ؛ مثبت ، منفی و خنثی = عدم وجود ارتباط معنا دار میان آنها . در فرض اول ، فرضیه تأیید ، اما در فرض دوم ، رد می شود . فرضیه ی رد شده گاه به طور کلی نهاده ، و گاه در قالب دیگری بازسازی و برای آزمون مجدد صورت بندی می شود . فرضیه ی تأیید شده نیز نه برای همیشه ، بلکه به طور موقت ، تأیید می شود ؛ چه همواره احتمال بطلان آن توسط موارد مطالعه نشده وجود دارد .بطلان فرضیه نیز هر چند به نظر ابطال گرایان خصیصه ای دائمی است ، اما احتمال تأیید آن در پرتو مطالعات گسترده تر و دقیق تر همچنان وجود دارد.موریس دوورژه درباره ی تفاوت میان علوم طبیعی و علوم اجتماعی در نحوه ی آزمون پذیری فرضیه ها می نویسد :«در علوم طبیعی ، روش اصلی بازبینی فرضیه ها تجربی است ؛فرضیه به شکل قانون فرضی پدیدار می شود و رابطه ی میان دو پدیده را تبیین می کند ، سپس شرایط ظهور یکی از آن دو پدیده را تغییر داده و اثر آن بر روی دیگری مشاهده می شود . به کمک وسایل مصنوعی ، کوشش می شود تا برخی عامل های فرضی یک پدیده مجزا گردند ، و در نهایت تعیین شود که آیا این عامل ها بر روی این پدیده اثر می گذارند یا نه ، و احتمال این تأثیر اندازه گیری می شود . در علوم اجتماعی ، در بیشتر اوقات ، از مشاهده ی مستقیم کمک می گیرند .در این صورت ، مشاهده ها را تکرار می کنند و این کار را در شرایط طبیعی بسیار دور از یکدیگر انجام می دهند .در اینجا ، روش مقایسه ای در مقیاس گسترده ای به کار می رود . این روش نقش جانشین تجربه را در علوم اجتماعی ایفا می کند.نکته ی دیگر این که بخش قابل توجهی از فرضیات جاری در علوم اجتماعی ، فرضیات ادواری و مقید به اوضاع و شرایط خاص هستند و بالطبع در شرایط مربوط قابلیت آزمون ، و ردّ و اثبات خواهند داشت .

مطالعه کنید: نمونه گیری غیر احتمالی

انواع فرضیه

برای فرضیه ، به اعتبارات مختلف ، انواع گوناگونی ذکر کرده اند . لازم به ذکر است که برخی از مواردی که بر آن اطلاق فرضیه شده ، فرضیه به معنای مصطلح نیستند . این موارد بیشتر از سنخ (پیش فرض )، (اصل موضوع)و (گمانه زنی عادی) محسوب می شوند . برخی از این انواع عبارت اند از

1-فرضیه ی پیشینی فرضیه ای است که ذهن محقق ، پیش از شروع مطالعه ، بدان آبستن است . این فرضیه ، در فرایند مطالعه ، به آزمون گذاشته می شود . برخی فرضیات نیز در ضمن مطالعه ، و یا در پایان مراحل پژوهش ، استنتاج می شوند

2- فرضیه ی توصیفی قضیه ای است که به بیان ویژگی ها و مختصات متغیرها می پردازد .برای مثال ، با محوریت به عنوان نمونه ی مورد مطالعه ، می توان گفت که شصت درصد از جمعیت شهر نشین کشور را مهاجران روستایی بعد از انقلاب تشکیل می دهند یا میانگین فاصله ی سنی مردان از زنان متأهل در کشور ، پنج سال بر آورد می شود.

3-فرضیه ی تبیینی یا علّی  قضیه ای است که احتمال وقوع و شدت و ضعف تغییر در یک متغیر را به تبع تأثیر متغیر دیگر توضیح می دهد. برای مثال ، دوره های آموزش ضمن خدمت موجب افزایش مهارت شغلی کارمندان است .

4-فرضیه ی تجویزی ، قضیه ای است که در قالب یک جمله ی خبری ، به ارائه توصیه و رهنمود می پردازد .برای مثال ، مشاوری که به مراجعه کننده ی خویش می گوید : اعمال این شیوه از عمل موفقیت شما در امتحان را تضمین می کند ، با بهره گیری از مطالعات و تجربیات پیشین (آزمون آنها در موارد مشابه ) ، به این مراجعه کننده توصیه می کند . فرضیه ی تجویزی را گاه فرضیه ی هنجاری نامیده اند .

5-فرضیه ی تک متغیره  قضیه ای است متضمن یک متغیر مستقل و یک متغیر وابسته . برای مثال ،پنجاه درصد از مردم فلان شهر از عملکرد شهرداری ناراضی اند یا فقر خانواده موجب افت تحصیلی فرزندان است قطع نظر از سایرویژگی های خانواده و عوامل مؤثر در افت تحصیلی و دیگر پیامدهای فقر  .فرضیه ی تک متغیره یا فرضیه ی ساده ، گاه ، خطی است :هرگاه الف– افزایش یابد ، ب- نیز افزایش می یابد یا هر گاه یکی کاهش یابد ، دیگری نیز کاهش می یابد ؛گاه رابطه ی معکوس میان آنها برقرار است ، یعنی افزایش یکی باعث کاهش دیگری می شود و برعکس. و گاه رابطه ی میان آنها غیر خطی است ؛ برای مثال ، هرگاه الف-  افزایش یابد ، ب- در ابتدا افزایش می یابد و سپس ثابت می ماند.

مطالعه کنید: نمونه گیری تصادفی طبقه ای

6-فرضیه ی دو یا چند متغیره  قضیه ای است متضمن رابطه ی دو یا چند متغیر مستقل و وابسته . فرضیات ناظر به پدیده های پیچیده معمولاً چند متغیره اند . برای مثال ، میان نوع مدیریت سازمان ، امکانات نرم افزاری و سخت افزاری ، و کیفیت نیروی انسانی با عملکرد آن سازمان ، رابطه ی معنا داری وجود دارد .گاه نیز متغیر مستقل واحد ، و متغیر وابسته متعدد است ؛ برای مثال ، جریمه های گزاف رانندگی – رفته رفته -به کاهش بی نظمی های رانندگان ، مهار ترافیک، تقیلیل تصادفات ،و کاهش هزینه های جانبی خواهد انجامید.

7- فرضیه ی عمومی »قضیه ای است که حاوی اطلاعات مربوط به معرفت های بنیادین ، عام ، و غیر اختصاصی می باشد ؛مثل اصل علّیت  که بیانگر وجود رابطه ی علّی و معلولی در میان پدیده ها در همه ی ساحت های هستی است

 8-فرضیه ی صفرپوچ قضیه ای است که مبین عدم وجود رابطه میان متغیرها می باشد . در این فرضیه، موقعیت یا مقدار یک متغیر نسبت مشخصی با موقعیت یا مقدار متغیر دیگر ندارد .این حکم ممکن است از طریق حدس اولیه یا آزمون به دست آمده باشد ؛برای مثال ، میان سطح سواد و میزان درآمد در یک جامعه ی باز ، رابطه ی مشخصی به نظر نمی رسد .این نوع فرضیه به ندرت در پژوهش های علمی به کار گرفته می شود . فرضیه ی صفر بیانگر آن است که تفاوت ها یا روابط آماری مورد تحلیل ، ناشی از شانس یا خطای تصادفی است . پژوهشگر تلاش می کند تا فرضیه ی صفر را به نفع یکی از فرضیه های بدیل رد کند . در چنین مواردی ، پژوهشگر معمولاً فرضیه بدیل را ترجیح می دهد.

مطالعه کنید: نوشتن پروپوزال

9-فرضیه ی جهت دار یا یک سویه »فرضیه ای است که در آن ، سمت و سوی رابطه ی بین متغیرها (مثبت یا منفی ) مشخص شده است. برای مثال ، دوره ی آموزش ضمن خدمت موجب افزایش مهارت های حرفه ای کارکنان می شود

10 فرضیه ی غیرجهت دار یا دوسویه  فرضیه ای است که در آن ، اصل رابطه ی میان متغیرها اثبات شده ، سمت وسوی آن نامشخص باشد . برای مثال ، میزان مسئولیت پذیری کارکنان با رضایتمندی شغلی ایشان رابطه دارد ؛هر یک از این دو متغیر می تواند تابع دیگری باشد .در مواردی نیز به دلیل ابهام یا عدم مطالعه ی کافی ، از ذکر مقدار اجتناب می شود .برای مثال ، میزان التزام کارکنان بیمارستان الف – به رعایت اخلاف حرفه ای با کارکنان بیمارستان ب- متفاوت به نظر می رسد . بدیهی است که تعیین مقدار آن در گرو مطالعات دقیق تر است .